Ormanlarımız ve orman yangınları -1-

En önemli doğal kaynaklarımızdan biri olan ormanlar; artan nüfus ve giderek genişleyen tarım arazileri, kentleşme ve sanayileşme gibi nedenlerle yoğun bir baskı altındadır. Ülkemizde ormanların azalması ya da ekonomik olarak verimsizleşmesi, artık güncel bir sorundur. Orman azaltıcı faktörlerden birisi de, orman yangınlarıdır

Son günlerde giderek artan orman yangınlarımız ciğerlerimizi yok etmektedir.

Kendiliğinden veya insan eliyle yetişmiş ağaç ve ağaççık örtüsü bölgeleri, orman olarak tanımlanmaktadır.

Türkiye’nin %26.4 lük orman payı yer almaktadır. Diğer ülkelere bakıldığında durum Rusya’nın 17 milyon kilometrekarenin üzerinde yüz ölçüme sahip olduğu düşünüldüğünde neredeyse ülkenin yarısının orman sahalarıyla kaplı olduğunu gösteriyor.Brezilya çok geniş orman alanlarını içinde barındıran bir ülkedir. Brezilya’nın yaklaşık yüzde 60’ı ormanlardan oluşmaktadır. Kanada’da yaklaşık 4,5 milyon kilometrekarelik orman sahaları mevcut. Kanada’nın neredeyse yüzde 45’i ormanlarla kaplı. Amerika’nın yaklaşık üçte biri ormanlardan oluşuyor. Ülkede yaklaşık 3 milyon kilometrekare orman bulunuyor.Çin’deki ormanlık alanlar ülke yüzölçümünün yaklaşık yüzde 15’ine tekabül ediyor. Çin’de yaklaşık olarak 1 milyon 140 bin metrekarelik ormanlık alan bulunuyor. Endonezya’ da yaklaşık 1 milyon 100 bin metrekarelik orman alanları yer almaktadır. Bu da ülke nüfusunun neredeyse yüzde 60’ına denk gelmektedir. Hindistan’ da ormanlık alanlar ülke yüzölçümünün yaklaşık yüzde 22’sini teşkil ediyor. Meksika’da ülkenin ormanlık alanı 550 bin kilometrekarenin üzerindedir. .Bu da ülke yüzölçümünün yaklaşık dörtte birine denk geliyor.

Türkiye ormanlarının coğrafî dağılışı incelendiğinde kıyı bölgelerimizde toplanmış olduğu görülür.

Günümüz ekolojik koşullarına göre, ülkemizin en az % 50’sinin ormanla kaplı olması gerekirken, bugün bu oran % 26.4 kadardır. Tarım arazileri açılması, yakacak ve yapacak odun kesimi, maden sahaları, turizm adı altında yapılan binalar, yeni yaşam alanları, aşırı hayvan otlatma ve orman yangınları, ülkemizdeki orman azaltıcı başlıca etkenleri oluşturmaktadır

Yıllara göre bakıldığında baltalık orman alanlarının giderek azaldığı görülmektedir.

Bu veriler içerisinde maden sahalarındaki orman talanı mevcut değildir.

Çok yönlü özellikleri ile ormanlar, dünyanın en önemli doğal kaynaklarının başında gelmektedir. Ancak bu doğal kaynak, nüfusun aşırı artması, şehirleşme, sanayileşme etkinlikleri gibi beşerî nedenlerle yoğun bir baskı altındadır. Gerçekten de, günümüzde dünya karalarının % 25’i ormanlarla kaplıdır. Oysa, yaklaşık 8 bin yıl önce, bunun 6 milyar hektar kadar olduğu sanılmaktadır. Ancak % 50 azalarak bugün, 3 milyar hektara inmiştir.

Orman yangınları, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de, çok büyük mal ve can kaybına yol açan doğal afetlerin başında gelmektedir. Orman yangınlarının başlamasına neden olan etmenleri iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Yıldırımlar, cam parçalarının optik özellik göstermesi ve rüzgârlı havalarda kuru dalların birbirine sürtünmesi doğal etmenleri; bilinçli (ekonomik ve terör amaçlı) ve istem dışı (sigara izmariti, piknik ateşi, kazalar v.b.) davranışlar ise beşerî etmenleri oluşturur.

Ülkemizdeki orman yangınlarının oluşumlarına bakıldığında % 38’inin ihmal ve dikkatsizlikten (piknik ateşi, ot-çayır-anız yakma, sigara v.b.), % 12’sinin kasten (kundaklama, tarla açma v.b.), % 3’ünün yıldırımdan ve % 47’sinin ise bilinmeyen nedenlerden çıktığı görülür. Bilinmeyen nedenlere baktığımızda 2 şey üzerinde durmak gerekmektedir. Kundaklama, tarla açma v.b. %12 görünse de orman vasfını yitirmiş alanlara veya yangın çıkan alanların daha sonrasındaki akıbetine bakıldığında korkunç bir tablo ile karşılaşılmaktadır. Özellikle kıyı şeridinde bol miktarda olan ormanlık alanların turizm tesislerine dönüştüğü ayan beyan ortadadır. Bir diğer önemli nokta ise Kaz dağlarından da bildiğimiz gibi maden sahaları ormanlarımızı yok etmektedir.Prof. Dr. Hayati DOĞANAY ,Yrd.Doç. Dr. Serkan DOĞANAY

Ülkemizde orman yangınları ile ilgili düzenli kayıtlar, 1937 yılından itibaren tutulmaya başlanmıştır. Yıllara göre veriler aşağıda mevcuttur.

Orman yangınlarının sosyal ve ekonomik sonuçlarını ortaya koyabilmek için, genel çizgileriyle ormanlarımızın yurt ekonomisine yararları, bir başka ifadeyle ormanların işlevleri üzerinde durulması gerekir. Ormanların işlevlerini özetle şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Orman ürünleri üretim işlevi: Tomruk, maden direği, tel direği, sanayi odunu, kâğıt odunu ve lif yonga üretiminden oluşan yapacak üretimi ve yakacak üretimi olarak önem taşır. Ayrıca ormanlardan çıra, reçine, defne yaprağı ve sığla yağı gibi ikincil ürünler de üretilmektedir.
2. Hidrolojik işlevi: Orman, su ekonomisini düzenler ve taşkınları önler. Ormanlar ülkelerin su depolarıdır.
3. Erozyonu önleme işlevi: Toprakların yüzeysel aşınması, yani erozyon süreci, orman örtüsü ve çalılıklarla örtülü eğimli yüzeylerde, bitki örtüsünden yoksun yüzeylere göre, oldukça azdır. Bugün Türkiye arazisinin % 80’e yakınında etkili olan bu doğal süreç, ülke topraklarını aşındırıp taşımakta ve verimsizleştirmektedir. Bu nedenle de ormanların titizlikle korunması büyük bir önem taşımaktadır.
4. Klimatik işlev: Orman, çeşitli iklim elemanlarını etkileyerek insan yaşamı ve faaliyetleri üzerinde olumlu etkiler yapar. Don, kuraklık, yüksek sıcaklık, rüzgâr, fırtına gibi iklim unsurlarını etkileyerek, insan ve eserlerine verecekleri zararları azaltır.
5. Toplum sağlığı işlevi: Orman bölgeleri, birer klimatizm (iklimle tedavi) bölgesi olarak da büyük önem taşırlar. Orman bitkileri havaya yüksek oranda saf oksijen vererek insanın ruh, beden ve düşünce yönünden güçlenmesini sağlar.
6. Estetik işlev: Orman örtüsü çevreyi süsleyen, güzelleştiren bir unsurdur.
7. Rekreasyonel işlev: Ormanlar, birer turistik çekim merkezleri haline gelmektedir. İçerisinde farklı bitkileri ve hayvanları barındıran ormanlar, çeşitli rekreasyonel aktiviteler için de elverişli ortamları oluştururlar.
8. Ulusal savunma işlevi: Ormanlar, hem savaş ekonomisinin gerektirdiği kimi ürünleri sağlar ve hem de, askerî tesisler ve araçları kamufle eder

Halkçı Mühendis Mimar ve Şehir Plancıları olarak belirtiyoruz ki“Ağaca beşikten mezara kadar muhtacız” . Son günlerde artan orman yangınları, maden sahaları için ormanlarımızın talan edilmesi gibi etkenlerden dolayı bir yazı dizisi hazırlıyoruz. İkinci yazımızda Türkiye’de orman yangınları ile mücadele yöntemleri teknik açıdan yeterlilik ve usulsüzlükleri konu edeceğiz.

Kaynaklar :Orman Genel Müdürlüğü,Prof. Dr. Hayati DOĞANAY ,Yrd.Doç. Dr. Serkan DOĞANAY